21.1. Hanzala (r.a)
Hanzala b. Ebû Âmir (r.a) Ensâr’dan olup Evs kabilesindendir. Câhiliye devrinde Râhib diye bilinen babası Amr (Abdüamr), önceleri Hanîf dinine mensupken daha sonra azılı bir İslâm düşmanı olmuştu.
Hanzala (r.a) Uhud Gazvesi’nden bir gün evvel Übey b. Selûl’ün müslüman olan kızı Cemîle ile evlenmişti. Rasûlullah (s.a.v) Mekkeli müşriklerle savaşmak için Uhud’a hareket edince gusül abdesti almaya fırsat bulamadan o da hemen yola çıkıp İslâm ordusuna katıldı. Savaşta müşriklerin kumandanı Ebû Süfyân ile karşılaştı ve onu atından yere düşürdü. Ebû Süfyân’ın yardım istemesi üzerine İbn Şeûb diye bilinen Şeddâd b. Esved, Hanzala’ya mızrağıyla vurup onu şehid etti. Uhud Savaşı’nı Bedir’in intikamını almak için gerçekleştiren Ebû Süfyân, Hanzala’nın öldürülmesini Bedir’de öldürülen oğlu Hanzala’ya karşılık olarak kabul etti. Müşrikler intikam duygusu ile şehidlerin organlarını kesmeye başlayınca müşrik ordusunu destekleyen Ebû Âmir er-Râhib, oğlu Hanzala’nın yanına gelerek “Beni dinleseydin bu durum başına gelmezdi” diye söylendi ve cesedine eziyet edilmesine mâni oldu.
Rasûlullah (s.a.v) Hanzala’nın naaşını meleklerin yıkadığını haber verdi. Bu sebeple o “Gasîlü’l-melâike: meleklerin yıkadığı kimse” lakabıyla meşhur oldu.
Yezîd b. Muâviye’ye karşı Medîne-i Münevvere halkının beyʻat ettiği Abdullah, Hanzala’nın Cemîle’den doğan oğludur.
Hanzala (r.a) İslâm düşmanı babasını öldürmek için Peygamber Efendimiz’den izin istemiş fakat Rasûlullah (s.a.v) buna müsaade etmemiştir.[1]
21.2. Cemîle binti Übey b. Selûl (r.a)
Übey b. Selûl’ün kızı, münâfıkların başı Abdullah b. Übey’in de kardeşidir. Hanzala ile Uhud’dan bir gün önce evlenmişti. Onun Uhud’da şehid olması üzerine dul kaldı. Daha sonra Sâbit b. Kays b. Şemmâs ile evlendi. Ancak bu evliliği devam ettiremeyeceğini anlayınca Peygamber Efendimiz’e giderek kocasının dindar ve ahlâklı bir kimse olduğunu, bununla birlikte onunla imtizaç edemediğini ve boşanmak istediğini söyledi. Rasûlullah (s.a.v) vaktiyle kocasının kendisine mehir olarak verdiği bahçeyi iade etmeye razı olup olmadığını sordu. Razı olduğunu bildirmesi üzerine Sâbit’e bahçeyi geri alarak karısını boşamasını tavsiye etti.
Rasûlullah (s.a.v) zamanında kocasından ilk boşanan kadın oldu.[2] Daha sonra Mâlik b. Duhşüm ile evlendi. Bir süre sonra ondan da boşandı ve Hubeyb b. Îsâf’la nikâhlandı.
Cemîle’nin Hanzala’dan Abdullah, Sâbit’ten Muhammed adlı birer oğlu oldu, her ikisi de Harre Olayı’nda şehid düştüler.[3]
21.3. Abdullah b. Hanzala (r.a)
Abdullah b. Hanzala el-Gasîl (r.a), Ebû Abdurrahmân ve Ebû Bekr künyeleriyle anılırdı. Hicrî 4. senede (625) Medîne-i Münevvere’de doğmuştur. Rasûlullah (s.a.v) vefat ettiği zaman 7 yaşında idi, buna rağmen ashâb-ı kirâmdan sayılmıştır.
Abdullah (r.a) Medîne-i Münevvere’de büyük bir itibâra sâhipti. Medîne vâlisi Osman b. Muhammed’in Yezîd b. Muâviye’ye itaati sağlamak üzere Dımaşk’a gönderdiği heyette o da vardı. Halîfe Yezîd heyeti çok iyi karşıladı ancak heyettekiler Medîne’ye dönünce onun namaz kılmadığını, şarap içtiğini ve günlerini işret âlemlerinde geçirdiğini bildirerek hilâfete lâyık olmadığını söylediler. Bunu işiten Medîne halkının büyük çoğunluğu Yezîd’i halife olarak tanımadıklarını îlân edip onun yerine Abdullah b. Hanzala’ya beyʻat ettiler.
Medîne-i Münevvere’de bu hareket başlayınca Yezîd önce tehdit dolu bir mektup gönderdi. Akabinde Nuʻman b. Beşîr el-Ensârî’yi gönderip insanları itaate çağırdı, fakat değişen bir şey olmadı. Medîne halkı vâliyi ve Emevî sülâlesini kuşatma altına aldı. Bunun üzerine Yezid Medîne’ye bir ordu gönderdi. Abdullah b. Hanzala ile taraftarları Medîne vâlisini ve Emevî sülâlesini şehir dışına çıkarıp hendekler kazarak savaşa hazırlandılar. Çok şiddetli ve kanlı bir muhârebe oldu. Abdullah b. Hanzala ve yanındakiler büyük bir mağlubiyete uğradılar. Abdullah (r.a) yanında küçük bir grupla son ana kadar yiğitçe çarpıştı ve sekiz oğluyla birlikte şehid düştü (27 Zilhicce 63 / 27 Ağustos 683). Târihte bu hâdiseye Harre Vakʻası denir.
Abdullah b. Hanzala (r.a) âbid ve zâhid bir insandı, çok oruç tutar, gecelerini ibadetle geçirirdi. Kur’ân tilâvetinden hemen müteessir olurdu. Ensâr arasında mevkii yüksek bir kişiydi. Bazı hadîsler de rivâyet etmiştir.[4]
[1] İbnü’l-Cevzî, Sıfatü’s-safve, 1/608. Bkz. Kamil Çakın, “Hanzala b. Ebû Âmir”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/Hanzala-b-ebu-amir (08.05.2023).
[2] İbn Hacer, el-İsâbe, 4/261.
[3] Mücteba Uğur, “Cemîle binti Übey b. Selûl”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/cemile-bint-ubey-b-selul (08.05.2023).
[4] Bkz. Ahmet Önkal, “Abdullah b. Hanzala”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/abdullah-b-Hanzala (08.05.2023).