اسلام بدون اینکه بین هیچ نژاد، دین، جنسیت، جامعه و زمره ای تفاوت متصور باشد، تمام انسانها را مخاطب وحی الهی و نیز متعلق به یک خانواده انسانی می داند. همچنان که می گوید همه انسانها از یک پدر و یک مادر آمده اند و تلقین می کند که تفاوتهای موجود نه سبب دشمنی است، بلکه باید سبب روابط خوب متقابل بین انسانها باشد. اینکه انسانها از نژادهای متفاوت آمده اند و جوامع جداگانه ای تشکیل داده اند، امتحانی است در خصوص نعمتهایی که به آنها داده شده است. و نیز این تفاوتها بعنوان وسیله خیری است در جهت دستیابی به ایده آلها و اهداف مشترک انسانی.[1]
از دید اسلام، برتری در میان انسانها، بر اساس مسائلی همچون نژاد، رنگ و ملت نیست. بلکه برتری بر اساس درجه نزدیکی و تقوایی اندازه گرفته می شود، که انسان با اراده و غیرت خویش، نسبت به پروردگار خویش بدست می آورد. به همین شکل ثروتمندی، زیبایی، پر قوت بودن، رسیدن به مقام و منزلت مشخص، هیچ کدام وسیله برتری نمی باشند. همه اینها نعمتهایی است که خداوند متعال ارزانی داشته که بایستی به نحوی احسن شکرگزاری از آنها انجام گیرد. شکر هر نعمتی از جنس خود نعمت می باشد. نعمتهایی که در این دنیا به انسانها داده شده است همانند سوالاتی است که از یک طلبه در امتحان پرسیده می شود. طلبه هیچگاه در فکر افتخار به سوالاتی نیست که در امتحان از وی پرسیده می شود. بلکه بخاطر درجه ای که در نتیجه جوابهای درستش کسب می کند خوشنود و راضی می شود. مومنین، نعمت و امکانهایی را که در اثنای امتحان بر آنها لطف می شود در راستای رضای خداوند استفاده می کنند و این نیز سبب می شود خداوند متعال در آخرت به وی اجر عطا فرماید. پس وقتی در این دنیا هستیم هیچ لزومی ندارد که به خود افتخار کرده و خود را از دیگران برتر ببینیم. بر عکس چنین رفتاری باعث انحرافات بزرگی می شود.
ابو حازم یکی از عالمان اسلامی چنین گفته است:
« هر نعمتی که باعث قرب الهی نشود بلاست.»
حضرت پیامبر (ص) با اینکه بعنوان رحمتی برای عوالم فرستاده شده، باز هر موقع که مجبور می شد وصف های برتری خویش را بیان کند به کرات “لا فخر” می گفت و بعد سخن می گفت. [2]
مومنی که اوامر خداوند متعال را با جدیت و وسواس بجا می آورد نسبت به کسانی که اینگونه عمل نمی کنند برتری دارند.[3] نژاد کیفیتی است که به جسد فانی داده می شود. جسد نیز قالبی است که بر تن روح پوشانده شده است. و اما روح ابدی است و هیچ نژادی ندارد. زیرا همه ارواح از خداوند آمده اند.[4] قرآن کریم می فرماید:
« ای انسانها! ما شما را از نر و ماده آفریدیم. و برای آنکه همدیگر را بشناسید شما را در اقوام و قبایل جمع کردیم. محققاً با ارزش ترین شما در پیشگاه خداوند همانا آنست که صاحب تقوای زیادی باشد. بی شک خداوند آگاه هست و از هر چیزی خبر دارد.» (هجرات، 13)
رسول الله نیز چنین می فرمایند:
« آنکس که به خاطر عملش عقب مانده، نسبش او را پیش نخواهد برد.» (مسلم ذکر، 38؛ ابن ماجه، مقدمه، 17)
حضرت پیامبر (ص) روزی که مکه را فتح کرد این چنین خطابه کرده بود:
« ای انسانها! خداوند متعال کبر دوران جهالت و افتخار کردن به اجداد را بر شما ممنوع گردانید. انسانها دو طبقه اند: یکی، صاحبان خوبی و تقوا که خداوند بر ایشان ارزش می دهد. و دیگری گناهکاران، بدان و کسانی که در پیشگاه خداوند قیمتی ندارند. همه انسانها فرزندان حضرت آدم هستند. خداوند متعال نیز آدم را از خاک آفرید.» (ترمذی، تفسیر، 49/3270؛ ابو داوود، ادب، 110-111/5116)
و نیز در خطبه وداعش می فرمایند:
« ای انسانها! دقت کنید: پروردگارتان یکی است، پدرتان (آدم) یکی است، دقت کنید! عرب بر غیر عرب، غیر عرب بر عرب، سرخ پوست بر سیاه پوست، سیاه پوست بر سرخ پوست هیچ برتری ندارد. همه اینها فقط و فقط در تقوا می تواند بر هم برتری یابند.» (احمد، 5، 411)